تاریخچه و فلسفه شطرنج و تخته نرد خاتم کاری: سفری در اعماق زمان و رمز و راز
شطرنج و تخته نرد، دو بازی باستانی با پیشینهای غنی و فلسفهای عمیق، که در ظرافت هنر خاتم کاری جلوهای بینظیر مییابند. در این مقاله، به سفری در اعماق تاریخ و فلسفه این دو بازی خواهیم رفت و راز و رمزهای نهفته در آنها را با ظرافت خاتم کاری خواهیم آمیخت.
تاریخچه تخته نرد :
در زمان پادشاهی انوشیروان خسرو پسر قباد، پادشاه هند «دیورسام بزرگ» برای سنجش خرد و دانایی ایرانیان و اثبات برتری خود شطرنجی را که مهره های آن از زمرد و یاقوت سرخ بود، به همراه هدایایی نفیس به دربار ایران فرستاد و «تخت ریتوس» دانا را نیز گماردهء انجام این کار ساخت. او در نامهای به پادشاه ایران نوشت: «از آنجا که شما شاهنشاه ما هستید، دانایان شما نیز باید از دانایان ما برتر باشند. پس یا روش و شیوهء آنچه را که به نزد شما فرستادهایم (شطرنج) بازگویید و یا پس از این ساو و باج برای ما بفرستید». شاه ایران پس از خواندن نامه چهل روز زمان خواست و هیچ یک از دانایان در این چند روز چاره و روش آن را نیافت، تا اینکه روز چهلم بزرگمهر که جوانترین وزیر انوشیروان بود به پا خاست و گفت: «این شطرنج را چون میدان جنگ ساختهاند که دو طرف با مهره های خود با هم میجنگند و هر کدام خرد و دوراندیشی بیشتری داشته باشد، پیروز میشود.» و رازهای کامل بازی شطرنج و روش چیدن مهره ها را گفت. شاهنشاه سه بار بر او درود فرستاد و دوازده هزار سکه به او پاداش داد. پس از آن «تخت ریتوس» با بزرگمهر به بازی پرداخت. بزرگمهر سه بار بر تخت ریتوس پیروز شد. روز بعد بزرگمهر تخت ریتوس را به نزد خود خواند و وسیلهء بازی دیگری را نشان داد و گفت: اگر شما این را پاسخ دادید ما باجگزار شما می شویم و اگر نتوانستید باید باجگزار ما باشید.» دیورسام چهل روز زمان خواست، اما هیچ یک از دانایان آن سرزمین نتوانستند «وین اردشیر» را چاره گشایی کنند و به این ترتیب شاه هندوستان پذیرفت که باجگزار ایران باشد.
این داستان با کمی اغراق در کتابهایی چون تاریخ طبری و کتاب تاریخ سیستان و در قسمتی از کتاب استاد بیرونی اشاره شده ولی جدا از اغراقاتی چون باجگیر شدن هندوها بخاطر یه بازی به ایرانی ها دور از علم به نظر می آید.البته نوشته های پیشینیان و حتی تاریخدانان هیچ گاه دور از اغراق و اغماز نبوده و نیست و اینجاست که علم باستان شناسی برای تائید و تمیز دادن این اطلاعات واد عمل می شود.اما تائیداین نکته که این بازی نامش و شکلش و فرمش ایرانی بوده و توسط ایرانی ها اختراع شده کاملا” محرز و مشخص می باشد .
فلسفه تخت نرد و معنی و مفهوم آن و الهاماتی که از عقاید ایرانیان باستان گرفته شده :
فلسفه عمیق تخته نرد: سفری از رمز و راز تا زندگی
تخته نرد، فراتر از یک بازی، حامل فلسفهای عمیق و رمزآلود است که ریشه در باورها و عقاید ایرانیان باستان دارد. هر عنصر این بازی، از مهرهها تا تاس و زمین بازی، حامل پیامی نمادین و معنایی عمیق است.
30 مهره، نمادی از گذر زمان:
30 مهره تخته نرد، 30 شبانه روز یک ماه را به تصویر میکشند. گویی هر مهره، گامی در مسیر پر پیچ و خم زندگی و گذر زمان است.
24 خانه، رقصی در 24 ساعت شبانه روز:
24 خانه زمین بازی، 24 ساعت شبانه روز را تداعی میکنند. گویی هر خانه، فرصتی برای تجربه لحظهای ناب در زندگی است.
4 قسمت زمین، نغمه 4 فصل:
4 قسمت زمین بازی، 4 فصل سال را به نمایش میگذارند. گویی هر فصل، نمادی از مرحلهای در زندگی است، از بهار پرنشاط تا زمستان سرد و پربار.
5 دست بازی، راز 5 وقت یک شبانه روز:
5 دست بازی در تخته نرد، نمادی از 5 وقت یک شبانه روز است. گویی هر دست، فرصتی برای عبادت و راز و نیاز با خالق هستی است.
2 رنگ سیاه و سپید، تقابل شب و روز:
2 رنگ سیاه و سپید مهرهها، تقابل شب و روز را به تصویر میکشند. گویی هر رنگ، نمادی از دو روی سکه زندگی، تاریکی و روشنایی، غم و شادی است.
هر طرف زمین 12 خانه، گذر در 12 ماه سال:
12 خانه در هر طرف زمین، 12 ماه سال را تداعی میکنند. گویی هر خانه، گامی در مسیر پر فراز و نشیب زندگی و گذر ماهها است.
تخته نرد، کرهای در دستان ما:
تخته نرد، نمادی از کره زمین است. گویی زمین بازی، انعکاسی از دنیای واقعی و ما انسانها، بازیگران این دنیای بزرگ هستیم.
زمین بازی، آسمانی پر رمز و راز:
زمین بازی، آسمانی پر رمز و راز را به تصویر میکشد. گویی هر خانه، ستارهای در آسمان پر از رمز و راز زندگی است.
تاس، راز ستاره بخت و اقبال:
تاس، نمادی از ستاره بخت و اقبال است. گویی هر بار تاس میاندازیم، تقدیری جدید رقم میخورد و بخت و اقبال خود را به چالش میکشیم.
گردش تاس ها، نغمه گردش ایام:
گردش تاس ها، نغمه گردش ایام و گذر زمان را به گوش میرساند. گویی هر بار تاس میچرخد، چرخ روزگار نیز میچرخد و سرنوشت ما رقم میخورد.
مهره ها، انسان هایی در سفری بی پایان:
مهره ها، نمادی از انسان ها در سفری بی پایان هستند. گویی هر مهره، داستانی از زندگی یک انسان را روایت میکند و در گذر زمان، در زمین بازی زندگی حرکت میکند.
گردش مهره در زمین، رقص زندگی:
گردش مهره در زمین، رقص زندگی را به تصویر میکشد. گویی هر حرکت، گامی در مسیر پر فراز و نشیب زندگی و تجربه لحظات تلخ و شیرین است.
برداشتن مهره در پایان هر بازی، راز مرگ:
برداشتن مهره در پایان هر بازی، راز مرگ را به یادمان میآورد. گویی هر بار مهرهای از زمین بازی برداشته میشود، انسانی از دنیای خاکی رخت برمیبندد.
فلسفه عمیق تخته نرد، درسهایی برای زندگی:
فلسفه عمیق تخته نرد، درسهایی برای زندگی به ما میآموزد. از گذر زمان و بخت و اقبال تا تقابل شب و روز و مرگ و زندگی، هر عنصر این بازی، حامل پیامی آموزنده برای انسان هاست.
معانی و مفهوم اعداد تاس تخته نرد ( چرا تاس 6 عدد دارد ؟ چرا 7 یا 8 یا 9 نیست ؟ )
1 : یگانگی خداوند
2 : آسمان و زمین
3 : اندیشه نیک ؛ گفتار نیک ، کردار نیک
4 :ایرانیان چهار عنصر اصلی را که منبع حیات است را مقدس شمره و اعتقاد داشتند که خداوند چون انسان و اسمان و زمین را با این چهار عنصر آفریده و بقیه نعمتهای خدا از مشتقات این عناصر هستند ، پس این چهار عنصر قابل احترام بوده و عضوی از خداوند به حساب می ایند..مثلا” تمام میوه ها و گیاهان جهان بخاطر وجود خاک یا آب بوجود آمده ند و یا انسان بدون یکی از این عناصر چهارتایی یکساعت بیشتر زنده نمی ماند…ادیان قبل از زرتشت مانند مهری ها و میترائیها حتی برای این چهار عنصر چهار فرشته می شناختند که آنها ( الهه ) زیر نظر پروردگار توانا به یاری انسانها می شتافتند.( چهار جهت اصلی و یا چهار عنصر اصلی (اب .باد.خاک.آتش )ویا شمال ، جنوب، شرق، غرب
5: خورشید ؛ ماه ، ستاره ، اتش ، رعد (پنچ روشنی مقدس و روشنی طبیعت که از نعمتهای خداست ) نور از ارکان ادیان باستانی ایران بوده و خداوند را تمام ادیان بخشی از نور دانسته اند ، همانطور که زرتشتی ها رو به نور نماز خوانده و مسلمانان می گویند : الله نور السماوات والارض
بطور کلی همه ادیان به شکلی بر این جمله اعتقاد دارند که خداوند نور آسمانها و زمین است و یا در کتب مقدس یهودیان و مسیحیان دلیل اینکه خداوند رو نمی توان دید این است که خداوند نور عظیم و بزرگیست….در این باره روایت های بسیار زیادی در تمام ادیان وجود دارد.
6 : شش روز آفرینش(ایرانیان باستان و برخی از ادیان توحیدی بر این اعتقاد بوده و هستند که جهان طی 6 مرحله و یا 6 روز بوجود آمده است )