میناکاری
مینا کاری
مینا لعابی است شفاف و شیشه ای که از امتزاج لعاب های شیشه ای و اکسیدهای فلزی به دست می آید. مینا از ترکیب مرص کاری، طلا کاری، شیش کاری روی فلز به وجود آمد . بعضی از محققان قدمت مینا کاری در ایران را به 1500 سال قبل از میلاد دانسته اند. ظهور آن به روی فلز در سده ششم تا چهارم قبل از میلاد است . این هنر در گذز زمان توسط اقوام و تمدن های گوناگون مورد استفاده قرار گرفته و بدون توقف به حیات خود ادامه داده است. زیر ساخت ها شامل : طلا، نقره، مس، ورشو، آهن و برنج می باشند. در برخی موارد بر روی کاشی و سرامیک و شیشه نیز میناکاری شده است . استفاده از مس به عنوان بدنه برای کارهای مینایی از قرن 17 شروع به افزایش کرد. لعاب مینا مهم ترین و اصلی ترین ماده این هنر به شمار میرود که در حالت معمولی دارای غلظت خاصی است که در اثر حرارت دیدن به ماده ای سخت تبدیل می شود و حالت شفاف و شیشه ای پیدا می کند رنگ های مینایی به طور کلی با اکسید های فلزی و مواد شیشه ای مخلوط می شوند. برای نقاشی این پودرها را با روغن سبک مثل روغن اسطخودوس یا آب ترکیب میکنند تا به صورت خمیر درآید. لعاب شیشه ای از ترکیب شن یا سنگ چخماق یا کربنات دو سود و گاهی اوقات سرب به دست می آید که برای ایجاد مینای رنگی به این ترکیبات اکسیدهای فلزی اضافه میشود مانند رنگ آبی که از ترکیبات اکسید کبالت، اکسید روی، سنگ چخماق به دست می آید
رنگبندی مینا
رنگهای مینا اصولا به رنگهای آتشین یا نسوز موسومند و دارای انواع مختلف میباشند. از لعاب مینا برای اشیایی مانند چینی و سفال نیز استفاده می کنند.
رنگ زرد: توفال آهن، اکسید کرمیم، اکسید قلع، سرب
رنگ سیاه: اکسید آهن، سرب، اکسید کبالت، دی اکسد منگنز
لعاب سفید: سنگ چخماق، بلور، سرب، قلع
قرمز بنفش: بلور، تنه کار، بوره، شوره، طلای حل شده
سبز: توفال مس، سنگ چخماق، شیشه، کرمات سرب
قهوه ای: اکسید آهن، اکسید کرم ،اکسید روی
آبی: اکسید کبالت، اکسید روی، سنگ چخماق
معمولاً مقداری از اکسیدهای فلزی برای لعابهای ماده رنگی افزوده میشود این لعابها نسبت به نوع ماده رنگی که به خمیر آن افزوده میشود ممکن است که نیمه شفاف باشند . لعابهای کدر نتیجه افزودن اکسید قلع میباشند.
برای تهیه یک اثر مینایی هر نوع فلزی را که به عنوان ماده اصلی مورد نظر باشد (بصورتی که از جهت فرم و شکل مد نظر است) توسط فلزکاران ساخته میشود. ابتدا لعاب یک دستی به آن فلز میزنند این لعاب در بیشتر موارد به رنگ سفید می باشد که به عنوان لعاب آستر مشهور است. سپس فلزی را که لعاب یکدست خورده به منظور پخته شدن در کوره ای که حداکثر حرارت آن میتوان 700 درجه سانتیگراد باشد، قرار میدهند و بعد از 2 الی 3 دقیقه فلز لعاب دیده را از کوره خارج کرده مجدداً با لعاب مرغوبتری پوشانیده و برای بار دوم حرارت میدهند. این فلز که دوبار لعاب داده شده و دوبار هم حرارت دیده است برای ایجاد هرگونه نقش و طرحی که مورد نظر است آمادگی دارد. این طرحها یا نقوش به ذوق هنرمند و با توجه به سفارشی که به او شده است نقش می بندد. مینا کاران این مرحله را به اصطلاح رنگ آمیزی هفت رنگ می نامند. ظرف مینایی که رنگ آمیزی شده است را برای بار سوم به کوره می فرستند با این تفاوت که حرارتی کمتر از دفعات قبلی مورد نیاز است . اثر مینایی از این مرحله به بعد کامل و قابل عرضه به بازار است. گاهی در مرحله سوم لعاب کاری که در واقع آمیخته با طراحی و نقاشی است به جای لعبهای رنگی از آب طلا استفاده میشود که باید حرارت کوره به منظور اثر مینایی آب طلا کاری شده حداکثر 450 درجه سانتیگراد بالاتر نباشد. ولی در موارد دیگر برای پخت لعابها، حرارتی بین 600 تا 700درجه سانتی گراد لازم است
یکی از اصول میناسازی این است که باید فلز مورد مصرف را تا حد لزوم چکش کاری کرد تا از دوام بیشتری برخوردار گردد . اگر فلز مورد مصرف مسی باشد قبل از استفاده باید داخل اسید رقیق (جوهر نمک) یا سرکه گذاشته شده تا چربی آن زایل گردد. بعد از این مرحله فلز مورد نظر برای لعابکاری آماده است.
میناکاری به سه نوع اصلی تقسیم می شود:
1- مینا در زمینه برجسته: در این طریقه نقوش و خطوط مورد نظر را روی شیئی فلز میکنند سپس شکاف هایی را که بدین طریق ایجاد میگردد با خمیر مینا پر می کنند و در کوره ای که حرارت آن کافی باشد می گذارند. خمیر مینا ابتدا ذوب شده و سپس به صورت شیشه در می آید.
2- مینای حجره ای : در این طریق سیم های ظریفی را روی شیء فلزی مورد نظر به طریقی لحیم می کنند که سطح جسم به حجره های چندی تقسیم گردد سپس حجره های تولید شده را با خمیر مینا به نحوی که قبلاً ذکر شد پر می کنند.
3- مینای نقاشی شده : در این طریق طرح مخصوص را با رنگ های جالب روی زمینه ای از مینا نقاشی می کنند . این طریقه در مورد اشیاء سفالی و چینی لعاب دار نیز متداول است . برای تمیزکردن اشیاء مینا کاری شده ممکن است از آب گرم و صابون استفاده نمود.به کار بردن برس خیلی نرم نیز موثر می باشد. اگر قسمتی از مینا کاری اثر مینایی ریخته و مرمت و ترمیم آن ضروری باشد، بهترین روش استفاده از رنگهای روغنی ثابت می باشد. برای ترمیم میناکاری های نیمه شفاف بهترین روش استفاده از محلول سلولوئید و استات آمیل است که به غلظت تهیه شده و جانشین قسمتهای معیوب مینای نیمه شفاف می شود.
نقاشی با رنگهای مینایی به دو شیوه صورت میگیرد:
1- رنگها به صورت گَرد بسیار نرمی است، با آب و کمی گلیسیرین مخلوط میکنند و سپس روی صفحه شیشه ای با عمق به وسیله کاردک های مخصوص حل می نمایند. آنگاه مانند نقاشی معمولی نقش دلخواه را با این رنگ بدست آمده تصویر می کنند.
2- در این شیوه به جای آمیختن رنگ های مینایی با آب و گلیسیرین آن را با عصاره جوهر کاج یا جوهر اسطوخودوس می آمیزند و به روش نقاشی رنگ روغن عمل می کنند.
د رهر دو طریقه ی مینا کاری به ویژه در شیوه اخیر لازم است که صفحه مینایی را پیش از قراردادن در هر کوره مینا به ملایمت روی چراغ الکلی حرارت بدهند تا جوهرهای محتوی آن سوخته و زائل گردد. این عمل مستلزم دقت فراوان است چرا که حرارت بیش از اندازه باعث میشود جوهرهای محتوی رنگ مینا بجوشند و صفحه مینایی آبله گون می گردد.عموماً پس از تمام شدن مینا روی آن را به وسیله مینای بسیار شفاف و ظریفی لعاب میدهند و برای بار دیگر آنرا در کوره می پزند.
کوره مینا از چهار قسمت اصلی تشکیل گردیده :
1-ساختمان آجری 2- محفظه نسوز فلزی 3- موتور باد
4- مشعل گازی
نکات قابل توجه هنگام خرید ظروف میناکاری(شناسایی کیفیت ظروف مینا)
شفافیت ، براق بودن ، صیقل بودن ظروف مینا نشاندهنده استفاده از رنگ مرغوب و خوب پخته شدن آن در کوره است ولی اگر هنگام دست کشیدن بر روی ظروف زبری و ناصافی احساس کردید نشانه کیفیت نامناسب آن کالا می باشد .
طرح ها و نقش ها بایستی تمییز و با ظرافت کار شده باشد و الگوی بسیار منظمی داشته باشد .
به پشت ظرف نگاه کنید که دارای لعاب مرغوب و با کیفیت و بدون زدگی و ترک باشد .
به دقت داخل ظروف نگاه کنید در صورتی که ترک خوردگی بر روی رنگ و یا لعاب مشاهده کردید نشان دهنده سوخته شدن ظرف در حین کوره کاری می باشد .
ظروفی که از ورق مس بسیار نازک ساخته شوند سبک هستند و معمولا قلم زنی ضعیفی دارند
به برش های اطراف ظرف و قلم زنی داخل آن توجه کنید که یکنواخت و یک دست باشد
